In de geschiedschrijving komt de periode 1880-1940 er wat bekaaid af; de Tweede Wereldoorlog werpt zijn machtige schaduw vooruit. Dat is jammer. De basis voor het naoorlogse Fryslân wordt hier gelegd, niet in ’40-’45. Vanmiddag maken we een bijzondere zoektocht naar dit tijdsgewricht.
Tot 1914 maakte Friesland een stormachtige ontwikkeling door: mechanisering van de landbouw, ontsluiting van het platteland, industrialisatie. De gewone man emancipeert, krijgt stemrecht. De harten van de mensen worden vervuld van optimisme, van hoop op een betere wereld. “Ons geleidt de Nieuwe Tijd” wordt het credo.
Na 1918 gingen deze ontwikkelingen door, maar onder een geheel ander gesternte. Hoop maakte plaats voor pessimisme. De jaren dertig, met verarming, werkloosheid en toenemende angst voor een nieuwe wereldoorlog, bestendigden dit gevoel. De Nederlandse samenleving werd gekenmerkt door een verzuiling van minderheden die zich in eigen kring ontwikkelden. Daarin lag hun kracht, maar ook hun kwetsbaarheid.
Vandaag zoomen we in op een relatief onbekende minderheid: de joden. Hun ontwikkeling in Friesland staat in veel opzichten haaks op die van andere minderheden. De joodse historicus Jaap Meijer was in zijn boek zeer pessimistisch: ‘Het was joods gezien hier afgelopen voordat de moffen kwamen’. Waarom verdween de jood uit het Friese platteland? De gevolgen waren in de eerste plaats desastreus voor hen; maar wat waren de gevolgen voor onze provincie? Maakte het de joden kwetsbaarder toen de Shoah haar vernietigende klauwen uitstrekte?
Bij onze zoektocht naar mogelijke verklaringen maken we gebruik van genealogisch bronnenmateriaal en ooggetuigenverslagen. De lezing wordt ondersteund met afbeeldingen.
Halbe Hageman (1949) volgde een opleiding tot schoolmeester. 40 jaar lang bleef hij dit beroep trouw. In zijn vrije tijd studeerde hij geschiedenis. Die studie rondde hij af met de scriptie “Hakenkruis en vierde macht; het burgerlijk bestuur van Leeuwarden in de eerste drie oorlogsjaren”. Na zijn pensionering werd het archiefonderzoek voortgezet met de jodenver-volging in Friesland. Hij ontwierp hiervoor een speciale database, die het voor de onderzoeker mogelijk maakt om de computer vragen te laten beantwoorden. De kern van het programma bestaat uit ruim 12.000 persoonskaarten waarop allerlei bronnenmateriaal, verwijzingen en links naar aanvullende websites zijn vastgelegd. Het is onlangs gebruikt voor de realisatie van het Joods Namenmonument in Leeuwarden.